Stoïcisme
Een praktische invulling van het leven dankzij Stoïcisme
Gedachten leren beheersen is iets waar de mensheid al eeuwen mee strijd. Een ieder is gewend aan hun eigen gedachtepatroon die ze hebben gecreëerd door gebeurtenissen, ouders, jeugd, etc. Maar deze gedachtegangen zijn niet altijd even helpend. Sterker nog, de mens is soms geneigd om zich druk te maken over dingen waar ze helemaal geen controle op uit kunnen oefenen.
Er zijn talloze overtuigingen, filosofieën en geloven in de hele wereld. Maar slechts een paar daarvan zijn daadwerkelijk praktisch ingericht. Dat betekent, helpt in het hier-en-nu mensen met hun problemen. Het stoïcisme is daar een prachtig voorbeeld van. Het geeft mensen vooral ondersteuning bij vragen zoals: “Wat is belangrijk in het leven?” En “Hoe kom ik deze moeilijke periode door?”
Zeno van Citium is de originele oprichter van het stoïcisme, wat door de eeuwen heen verder is uitgegroeid tot het stoïcisme van de moderne tijd. Het was een van de belangrijkste filosofische stromingen in het Romeinse Rijk. Het heeft ontzettend veel mensen beïnvloed, bijvoorbeeld de keizer Marcus Aurelius, maar ook de afgelopen eeuwen zijn er grote figuren geweest die het stoïcisme hanteerde. Mensen zoals Theodore Roosevelt en Friedrich Nietzsche staan ook bekend om hun praktische denkwijze die afgeleid is uit de filosofische stroming.
Een bekende leus die door vele stoïcijnen wordt gebruikt is – Memento mori – gedenk te sterven. Dit klinkt wellicht als een deprimerende gedachte, om te denken aan de dood, maar zo is het absoluut niet bedoeld. Het gaat er vooral om dat men het leven gaat leiden waar zij gelukkig van worden. En dan wel Vandaag. Niet morgen, niet over een jaar of twee. Nee, vandaag.
Stoïcijn heeft een negatieve betekenis in Nederland
In Nederland heeft het de betekenis van het woord ‘stoïcijn’ jammer genoeg een veelal negatieve betekenis gekregen. Vaak wordt het woord gebruikt voor iemand die emotieloos handelt of andermans gevoelens niet weet te accepteren. Het lijken mensen zonder emoties of schommelingen.
En dat terwijl stoïcisme eigenlijk helemaal niet zo in elkaar zit. Het is niet dat stoïcijnen de emoties onderdrukken of vermijden, maar deze juist de baas worden. Emoties en het uiten daarvan zijn ook voor hen normaal.
De kernwaardes van stoïcisme zijn eigenlijk vrij simpel en praktisch. De wereld is onvoorspelbaar, veranderingen liggen continu op de loer en ons mensenleven is relatief kort. Daarbij komt dat ons bestaan, in relatieve zin, weinig invloed heeft op de toekomst van de wereld. Dat maakt het lastig om echt grip of controle uit te oefenen op het leven.
Dit kan vooral zorgen voor ontevredenheid over het leven. Ongelukkig en onwetend wat jij nou daadwerkelijk wil bereiken en wat je gelukkig maakt. Vaak richten we ons op zaken waar we geen invloed op uit kunnen oefenen. Denk hierbij aan de lompe acties van onbekenden in het verkeer, of wellicht zelfs grotere dingen zoals dat we geen invloed op het weer uit kunnen oefenen. Maar we hebben een lichaam en een brein, waarmee we intern wel ontzettend veel invloed uit kunnen oefenen, om zo net iets meer grip op het leven en onze gevoelens te kunnen krijgen.
De belangrijkste figuren in het Stoïcisme
Door de eeuwen heen is het stoïcisme in zekere zin steeds praktischer geworden. Het begon allemaal bij Zeno van Citium, maar is veelal aan toegevoegd door belangrijke figuren in de geschiedenis, van over de hele wereld. Het stoïcisme is op te delen in drie of zelfs wel vier periodes.
De Oude Stoa
We kennen de oude Stoa, het stoïcisme vanuit het oude Griekenland met de drie meest bekende stoïcijnen: Zeno van Citium, Chrysippos en Cleanthes. Zeno is de originele grondlegger van de stoïcijnse filosofie, en gaf zijn lessen in de bekende Agora van Athene. Het is namelijk ook hiernaar vernoemd. Een ‘stoa’ betekent letterlijk: Overdekte zuilengang.
Helaas zijn er zeer weinig teksten bewaard gebleven van deze tijd. We hebben wel fragmenten waardoor we de grote lijnen kunnen uittekenen, maar er is geen enkel compleet werk aanwezig, wat het lastig maakt om preciezere info te geven. Het is bij ons wel bekend dat er in die tijd ook veel aandacht werd geschonken aan natuurkunde, wiskunde en logica. Dit in tegenstelling tot de Midden-Stoa en de Jonge-Stoa, waarin deze onderwerpen minder werden behandeld.
De Midden-Stoa, het Stoïcisme in Rome
Het Oude stoa vond al snel zijn weg naar het Romeinse Rijk. Bij het oude Stoa geloofden mensen dat de wereld steeds maar weer in herhaling valt, een circulaire tijd. Denk hierbij aan de geboorte van de aarde, de verwoesting van het leven op aarde, de levens van de mens. Alles zou zichzelf continu herhalen. Deze gedachtegang werd langzaam maar zeker afgestoten.
De meest bekende en invloedrijke stoïcijn van deze tijd was Panaetius. Zijn aanwezigheid in Rome wakkerde het stoïcisme aan en met behulp van andere filosofen duurde het niet lang voordat stoïcisme bekend werd in het Romeinse Rijk.
De Jonge-Stoa
De Jonge-Stoa is het stoïcisme wat opbloeide in de Romeinse tijd. Hierin wordt vooral de focus gelegd op de levensfilosofie, en minder op bezigheden zoals logica, natuurkunde en andere dergelijke begrippen. Centraal gericht op de mens, met problemen als “Hoe gaan we om met tegenslagen?” “Wat houd een goed leven voor mij in?” of “Hoe word ik gelukkig?”
Deze Stoa is degene waar men het meest over spreekt en tot op de dag van vandaag nog steeds gehanteerd word.
Er zijn een aantal belangrijke filosofen uit de Romeinse Tijd, van wie we ook de volledige teksten tot onze beschikking hebben. We beginnen bij een van de meest prominente Stoïcijnen die zelfs een van de opvoeders en later adviseurs van keizer Nero was.
Seneca – Seneca stond erom bekend om progressieve gedachtegangen te spuwen en was niet bang om te leren van andere filosofieën of geloven. Hij was fel tegen onnodig geweld zoals gladiatorengevechten, maar sprak zich ook veelvuldig uit tegen de slavernij. Uiteindelijk werd hij op 65 jarige leeftijd gedwongen om zelfmoord te plegen door Nero, aangezien hij werd verdacht van verraad.
Marcus Aurelius (de keizer-filosoof) – Een voormalig keizer van het Romeinse Rijk. Dit was toentertijd de machtigste man op de aarde en hij volgde de filosofische stroming van het stoïcisme. Hij volgde de praktische gedachtegang en leerde veel over hoe je jezelf het best kan gedragen, waar de focus op moet liggen en waar je juist geen aandacht aan moet besteden omdat het grofweg nutteloos is in het grotere plaatje.
Epictetus – Hij werd geboren als slaaf en kreeg toestemming van zijn meester om het stoïcisme te bestuderen, iets wat hem door al die jaren slavernij heen gesleept heeft. Na jarenlang zich goed te hebben gedragen, werd hij beloond met zijn vrijheid. Daarna richtte hij zijn eigen school op om de filosofie te verspreiden en zette zichzelf neer als een van de grondleggers van het Stoïcisme zoals we dat vandaag de dag kennen.
Met al deze voorbeelden kunnen we duidelijk stellen dat het stoïcisme een sterke factor biedt voor mensen in een lastige positie. Epictetus had het wellicht nooit zover kunnen schoppen zonder de ondersteunende gedachtegangen van het stoïcisme. Naast deze voorbeelden zijn er nog genoeg grote figuren door de eeuwen heen geweest die een vorm van stoïcisme beoefenden, om zo hun duidelijkheid te scheppen in hun verantwoordelijkheden. Denk hierbij aan Theodore Roosevelt, Frederik de Grote en zelfs mensen zoals Bill Clinton hebben aangegeven leer te halen uit de uitgebreide filosofie.
Tegenwoordig komt het stoïcisme weer meer tot bloei. Men spreekt zelfs van een wederopleving waarin de oude denkwijze van de levensfilosofie wordt verwerkt in een passende gedachtegang die ook in de moderne omgeving waarin we leven van pas kan komen. Zeker in de online wereld zien we steeds meer blogs en websites gericht op het stoïcisme.
Wat is wel in onze controle, en wat niet? In de moderne tijd wordt dit ietwat gesimplificeerd. Er wordt vooral gekeken naar hoe we onze emoties in toom kunnen houden en hoe we onze verlangens op een gezonde manier kunnen onderdrukken, en toch een beetje van het leven kunnen blijven genieten. Denk hierbij aan continu de behoefte hebben om heerlijke frieten te eten, maar jezelf tot eenmaal per week te beperken voor je gezondheid.
Deze nieuwe moderne vorm van stoïcisme wordt ook wel De Nieuwe-Stoa genoemd. Met als doel een breder publiek te bereiken, is de oude levensfilosofie ronduit hetzelfde gebleven in gedachtegang, maar verandert op het vlak van context en achtergrond.
Is het stoïcisme iets voor jou?
Nu rest dan nog de vraag: Is deze filosofische stroming voor jou weggelegd? Dat is altijd lastig om te zeggen. Iedereen kan positieve factoren halen uit een meer praktische gedachtegang. Daarnaast kan het veel persoonlijke kracht meebrengen, zoals we hebben gezien bij de voormalige slaaf Epictetus.
Kan jij wel wat meer structuur in je dagelijks leven gebruiken? Wellicht wat meer vat op je eigen emoties en de dingen waar je wel controle over hebt? Dan is het misschien eens tijd om kleine factoren van het stoïcisme te hanteren. Weet je niet zo goed waar je moet beginnen? Kijk naar deze handige Memento Mori kalenders om het jezelf wat makkelijker te maken.
